معرفی کتاب: سفرنامه سیستان

همشهری آنلاین: کتاب سفرنامه‌ی سیستان آقای تیت موهبتی است برای علاقمندان تاریخ و جغرافیای سیستان.

دکتر حسن احمدي نويسنده سفرنامه سيستان درباره كتاب خود مي‌گويد: جورج پسمن تيت، نقشه‌بردار هيأت حکميت مکماهون (سال‌هاي 1282 تا 1284ش) بود که مرز بين ايران و افغانستان در حدود سيستان را نقشه‌برداري و ميله‌گذاري نمود که تا به امروز نيز مورد استفاده است. تيت و گروه وي يک نقشه‌ي توپوگرافي فوق‌العاده عالي از کاسه‌ي سيستان با برداشت زميني تهيه نموده که تا به امروز نيز بهترين نقشه است.

اثر چهار بخشي تيت به نام سيستان، شرح تاريخ، جغرافيا، آثار باستاني و مردم آن که به سال 1910م انتشار يافت که آن هم به تحقيق تا به امروز بهترين کتابي است که غربيان در مورد سيستان نوشته‌اند. سه بخش اين کتاب به فارسي ترجمه شده است - بخش تاريخ توسط سيد احمد موسوي و بخش‌هاي آثار باستاني و سکنه در قالب يک کتاب توسط رئيس‌الذاکرين. ترجمه فارسي قسمت اعظم بخش جغرافيا، در جاي جاي کتاب جغرافياي طبيعي تاريخي سيستان تأليف مترجم کتاب حاضر، با ذکر مرجع آورده شده است. کتاب سيستان تيت به زبان اردو نيز ترجمه شده است.

کتاب سفرنامه‌ي سيستان تيت شرح خاطرات ميسيون سرحدي مکماهون مي‌باشد که طي دو سال و نيم اقامت ميسيون در سيستان، به تدريج توسط تيت نگاشته شده که بعدها منتشر گرديده است. اين کتاب شرح بسيار جذابي از اوضاع آن زمان سيستان، چگونگي علامت‌گذاري مرز سيستان، نقشه‌برداري سيستان و از ساير ماجراها ارائه مي‌دهد. اين کتاب در 14 فصل نگاشته شده است. فصل اول کتاب اشاره به سفر سياحان، مأموران و کاشفاني دارد که قبل از ميسيون سرحدي مکماهون از اين ولايت بازديد کرده‌اند. در فصل دوم سفرهاي قبلي تيت به بلوچستان و نواحي جنوب شرقي سيستان و در فصل سوم ماجراي سفر تيت همراه با ميسيون هند و افغانستان ذکر شده است. فصل چهارم به ماجراي حکميت گلداسميد و ساير وقايع پيش از سفر ميسيون سيستان اختصاص داشته و در فصول 5 و 6 ماجراي سفر ميسيون از کويته تا رأس دلتاي سيستان به تفصيل ذکر شده است. از فصل 7 به بعد وقايع و ماجراهاي اقامت ميسيون در سيستان بيان شده و بالاخره در آخرين فصل يعني فصل 14 خلاصه‌اي از جغرافياي رود هيرمند ذکر گرديده است. ترجمه‌ي فارسي چند فصل پاياني اين کتاب قبلاً توسط اين مترجم در کتاب جغرافياي تاريخي سيستان - سفر با سفرنامه‌ها منتشر گرديده و اينک ترجمه‌ي متن کامل کتاب تقديم مي‌گردد.

از خواننده‌ي گرامي تقاضا مي‌شود که قبل از مطالعه‌ي اين کتاب به نکات زير که در ترجمه‌ي فارسي کتاب رعايت شده، بذل توجه فرمايد: در متن انگليسي طبعاً تاريخ‌هاي ميلادي ذکر شده‌اند، ولي در ترجمه‌ي فارسي علاوه بر تاريخ ميلادي (م) در موارد لازم معادل تاريخ هجري شمسي آن (با علامت «ش») و گاه‌به‌گاه حتي معادل تاريخ هجري قمري (با علامت «ق») نيز بيان گرديده تا مقايسه با زمان حوادث تاريخي ديگر در ذهن خواننده تسهيل گردد.

در متن انگليسي، آحاد انگليسي متداول در آن زمان و حاليه (فوت، يارد، مايل ...) ذکر گرديده است. در ترجمه‌ي فارسي اين سيستم آحاد تبديل به معادل متريک آن شده و در اين تبديل، تقريب و درجه دقت بيان هر واحد در مد نظر قرار گرفته است. بدين ترتيب که تبديل واحد انگليسي به واحد متريک با درجه‌ي دقتي صورت گرفته که جمله‌ي مربوطه معني‌دار باشد. براي مثال عبارت «حدود 12 ميل» به‌صورت «حدود 19 کيلومتر» بيان گرديده، در حالي‌که 12 ميل معادل 3/19 کيلومتر است.

براي آن‌که خواننده خود را در فضاي کتاب احساس کند، درجات نظامي (ماژور، کلنل، ...) به همان صورت ذکر شده و از معادل‌هاي امروزي درجات نظامي استفاده نشده است. ضمناً نام کشور ما در زمان نگارش اين کتاب، پرشيا بوده که اغلب موارد همين واژه در ترجمه حفظ شده است، مگر در موارد نادري که به اجبار از کلمه‌ي ايران در ترجمه‌ي فارسي استفاده گرديده است (مانند « ايراني» به‌جاي واژه‌ي ناهماهنگ «پرشيايي»).

مترجم از تعليقات، پي‌نوشت‌ها و توصيف مکان‌هاي جغرافيايي و سابقه تاريخي آن‌ها اجتناب کرده است، زيرا مطالب توضيحي بسيار مفصل بوده و حجم کتاب را حداقل دو برابر مي‌کرد و رشته‌ي کلام گسيخته مي‌شد. در باب اين توضيحات، علاقمندان مي‌توانند به کتاب جغرافياي طبيعي تاريخي سيستان نوشته‌ي مترجم (نشر مازيار، 1393ش) مراجعه فرمايند. مترجم نيز همانند مؤلف کتاب، ساليان دراز در سيستان کار و تحقيق نموده است.

تعدادي عکس در کتاب وجود دارد که طبعاً تمام عکس‌ها اولين‌بار در اين کتاب منتشر شده بودند. بعدها، در کتاب‌ها و مقالات مختلفي که در داخل و خارج به چاپ رسيده، ديگران از بعضي عکس‌هاي اين کتاب استفاده کرده و آن‌ها را با کپي‌برداري مجدداً چاپ کرده‌اند. کتاب آقاي تيت حدود يک قرن پيش منتشر گرديده و تجديد چاپ هم نشده است، چون فقط کپي آن در اختيار مترجم بوده، و چاپ عکس‌هاي کتاب با کپي‌برداري و بدون دسترسي به نگاتيو وضوح لازم را دارا نبود، لذا از روي کليه عکس‌ها با نقاشي شکل‌هايي تهيه شده و به‌جاي عکس‌ها، در ترجمه‌ي فارسي ارائه گرديده‌اند. بعضي عکس‌ها به حدي محو بودند که ناگزير، عکس‌هاي ديگري متعلق به همان سال‌هاي 1903 تا 1910 جايگزين شده‌اند. دو برگ نقشه‌ي کتاب نيز مجدداً ترسيم و نام‌هاي روي نقشه‌ها به فارسي نوشته شده‌اند. اميد است که خواننده‌ گرامي خطاهاي ترجمه و بضاعت اندک مترجم در نقاشي را عفو نمايد.